Nijer, konuk Türk bakanlarla üst düzey çalışma toplantısına ev sahipliği yaptı

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Müdürü İbrahim Kalın'ın da aralarında bulunduğu Türk heyeti Çarşamba günü Nijer'deydi. Başbakan Ali Mahamane Lamine Zeine başkanlığında düzenlenen ortak çalışma toplantısına katıldılar.

Ziyaret, Türkiye'nin Afrika ülkeleriyle ilişkilerinde dönüşüm sürecinin yeni bir aşaması ve geçen yıl bu ülkede yaşanan hükümet değişikliğinden bu yana ilk kez gerçekleşiyor. Dışişleri Bakanı Fidan daha sonra mevkidaşı Bakary Yaou Sangare ile ikili bir görüşme gerçekleştirdi.

Diplomatik kaynaklar Salı günü yaptığı açıklamada, heyetin ziyaretinde ikili siyasi ve ekonomik ilişkiler, Sahel bölgesindeki güncel gelişmeler ve İsrail-Filistin çatışması da dahil olmak üzere bölgesel konuların ele alınmasının beklendiğini söyledi.

Türkiye, “Afrika Açılımı” içerisinde yer alıyor ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kıtadaki Türk varlığının Batılı ülkelerin “sömürgeci zihniyetinden” farklı olduğunu ve “kazan-kazan yaklaşımına” dayandığını her fırsatta vurguluyor.

Türkiye ile Nijer arasındaki ekonomik, siyasi ve askeri ilişkiler yeni yönetimin iktidara gelmesinin ardından da devam etti.

Başbakan Zeine, Şubat ayında Erdoğan'ın daveti üzerine Türkiye'yi ziyaret etti. Ayrıca Türkiye'deki savunma sanayi şirketlerini de ziyaret etti.

Hükümetin değişmesinden bu yana, Nijer'in değişen siyasi ve diplomatik dinamikleri çeşitli aktörler için yeni fırsatlar açtı. General Abdurrahmane Tchiani liderliğindeki yeni yönetim, Batılı müttefikleriyle neredeyse tüm bağlarını kopardı. Şimdi ülkenin siyasi ve ekonomik gelişimini desteklemek için yeni ittifaklar ve ilişkiler kurmak için çalışıyor.

Batı'nın Afrika'daki en yakın müttefiklerinden biri olarak kabul edilen Nijer'in yönetimindeki değişiklik, en çok eski sömürgeci Fransa ile olan ilişkilerini etkiledi . Tchiani'nin iktidara gelmesinden kısa bir süre sonra, 4 Ağustos 2023'te Fransa ile askeri iş birliğini sonlandırdı ve Fransa'nın Niamey büyükelçisi Sylvain Itte'yi 25 Ağustos'ta istenmeyen adam ilan etti. Fransa'nın Itte'yi ülkede tutma çabalarına ve kararı gayri meşru ilan etmesine rağmen, Itte yakalanmaktan kaçınmak için yaklaşık bir ay boyunca büyükelçilik yerleşkesinde kalarak yeni hükümetle kedi fare oyunu oynadı. İnsanlar, Itte'nin ülkeyi terk etmesini talep ederek Fransız Büyükelçiliği dışında neredeyse her gün protestolar düzenlerken, yerleşkeye elektrik ve su kesildi ve gıda dağıtımları engellendi. Itte, nihayet 27 Eylül'de Nijer'den ayrıldı. Itte'nin ayrılmasının ardından Fransa, Niamey'deki büyükelçiliğini kapattı ve 22 Aralık 2023'te ülkedeki 1.500 askerini geri çekti.

Bu arada, Nijer'in de üyesi olduğu Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), rejim değişikliğinin ardından Nijer'e çeşitli yaptırımlar uygularken, komşu ECOWAS üyesi ülkeler Nijer ile tüm sınırlarını kapattı.

ECOWAS'ın, değişimin ilk gününden bu yana ev hapsinde tutulan devrik lider Muhammed Bazum'un serbest bırakılması ve anayasal düzene dönülmesi yönündeki çağrılarına rağmen hükümet çağrılara yanıt vermedi.

ECOWAS, Ağustos 2023'te Nijer'de askeri bir operasyon düzenlenebileceğini duyurdu ve krizlere müdahale etmek için kurulan bekleme gücüne hazırlık emri verdi. Duyuru hem bölgesel hem de uluslararası alanda önemli ilgi görmesine rağmen, ECOWAS Nijer'de herhangi bir askeri müdahalede bulunmadı.

Komşu ülkeler Mali ve Burkina Faso da askeri yönetim altında, Nijer'i bir ECOWAS operasyonunun tehdidine karşı korumak için harekete geçti. Üç ülke, ECOWAS'ın olası askeri müdahalesine karşı ortak bir savunma gücü oluşturmak için Eylül 2023'te Sahel Devletleri İttifakı'nı (AES) kurdu. Ocak 2024'te üç ülke ECOWAS'tan çekildiklerini duyurdu ve bir konfederasyon kurmayı kabul etti. 6 Temmuz'da Nijer'de düzenlenen ilk AES zirvesi sırasında ülkeler, bir konfederasyon kurulmasına izin veren ortak bir bildiri imzaladılar.

Nijer'in yeni hükümeti Fransa ile bağlarını kesmiş olsa da, ABD ile diyaloğunu sürdürdü ve rejim değişikliğinden kısa bir süre sonra Niamey'e yeni atanan ABD Büyükelçisi Kathleen FitzGibbon'ın ülkeye girmesine izin verdi. Fransa'nın aksine, ABD, Nijer'e yardımın durdurulmasını önlemek için hükümet değişikliğini uzun süre darbe olarak etiketlemekten kaçındı.

Darbenin ardından Niamey de Mali ve Burkina Faso'ya benzer şekilde Rusya'ya yakınlaşmaya başladı. Bu dönemde ABD medyası, İran'ın Nijer'den uranyum satın almayı kabul ettiği ve iki ülke arasında ön bir anlaşma imzalandığı iddialarını bildirdi. Bu raporların ardından, ABD Afrika Komutanlığı'ndan (AFRICOM) bir heyet 12-13 Mart'ta Niamey'i ziyaret ederek, hükümeti kızdıran Nijer'in İran ve Rusya ile büyüyen bağları konusunda endişelerini dile getirdi. Niamey, 17 Mart'ta ABD ile 2012'de imzalanan askeri iş birliği anlaşmasını feshetti ve ABD birliklerinin ülkeden mümkün olan en kısa sürede çekilmesini talep etti.

Nijer'de yaklaşık 1.000 askeri ve bir drone üssü bulunan ABD, Haziran ayında başlattığı çekilme sürecini büyük ölçüde tamamladı. Cibuti'deki kalıcı üssünden sonra ABD'nin Afrika'daki ikinci büyük drone üssü olan Nijer 201, 2019'dan beri faaliyette olup, inşası ve finansmanı ABD tarafından, mülkiyeti ise Nijer ordusu tarafından sağlanıyor. Nijer hükümetinden 10 yıllığına kiralanan üs, ABD'nin en büyük ve en pahalı drone üssü olarak kabul ediliyor ve inşası 110 milyon dolar, bakımı ise yıllık 30 milyon dolar tutuyor. Sahel'de önemli bir istihbarat ve gözetleme merkezi oldu.

Bu arada, Ocak ayında imzalanan askeri iş birliği anlaşması kapsamında Rus askeri eğitmenler, Moskova tarafından tedarik edilen hava savunma sistemleri konusunda Nijer güçlerine eğitim vermek üzere Nisan ayında Nijer'e gelmişti.

Dünyanın en büyük uranyum tedarikçileri arasında yedinci sırada yer alan Nijer, 2022 yılında küresel uranyum arzının yüzde 5'ini karşılayacak.

Fransa'nın üçüncü, AB'nin ise ikinci büyük uranyum tedarikçisi olan Fransa, 311 bin 110 tonluk rezerve sahip. Fransa, yaklaşık 50 yıldır eski kolonisi Nijer'den, eskiden Areva olarak bilinen, devlet nükleer enerji şirketi Orano aracılığıyla uranyum tedarik ediyor.

Yeni hükümetin Fransa ile diplomatik ve askeri ilişkileri sonlandırma kararının ardından, Orano'nun kuzey Nijer'deki Imouraren uranyum yatağındaki işletme lisansı 20 Haziran'da iptal edildi. Niamey, kararın nedeni olarak Orano'nun uyarılara rağmen sahada madencilik faaliyetlerine başlamamasını gösterdi. Orano, uranyum pazarındaki düşüş nedeniyle 2011'deki Fukuşima nükleer felaketinin ardından sahadaki çalışmaları askıya almıştı.

Hükümet, Mart ayında Orano'yu, madencilik faaliyetlerine üç ay içinde başlanmazsa lisansın iptal edileceği konusunda uyarmıştı.

Yaklaşık 200 bin ton rezerve sahip olduğu tahmin edilen İmouraren madeni, dünyanın en önemli uranyum yataklarından biri olarak kabul ediliyor.