Fas, Libya uzlaşmasının kilit oyuncusu: Diplomasi ile bölgesel zorluklar arasında

Libya'da süregelen kriz bağlamında Fas, Libya'daki farklı gruplar arasında uzlaşmayı kolaylaştırmada kendisini belirleyici bir aktör olarak öne sürüyor. Arap Demokratik Merkezi tarafından yakın zamanda yayınlanan bir araştırma, Krallığın diplomatik angajmanı aracılığıyla yalnızca Libya'nın demokratik geçişe yönelik isteklerinin meşruiyetini tanımakla kalmayıp aynı zamanda önemli bir arabuluculuk rolü oynadığını da doğruladı.

Önceki rejimin 2011'de devrilmesinden bu yana Libya, Libya halkının muazzam fedakarlıklar yaptığı bir ideal olan demokratik bir geçişe ulaşma konusunda ateşli bir hırs besledi. Siyasi elitler farklı kurum ve kuruluşlar arasında yapıcı diyaloğa girmenin zorunlu önemini kabul etse de, dış müdahale bu hedefe ulaşmanın önündeki temel engellerden birini temsil etmeye devam ediyor.

Aralarında Fas Krallığı'nın da bulunduğu bir dizi ülke, Libya'daki kendi çıkarlarını ilerletmek için nüfuzlarını ve stratejik konumlarını istismar etti. Araştırmacı Hani Mohamed Miftah Embarek tarafından hazırlanan "Fas diplomasisi ve Libya'daki demokratik geçişteki rolü: başarılar ve zorluklar arasında" başlıklı çalışmada, ikincisinin birçok gözlemci tarafından yaygın olarak kabul edilen objektif bir yaklaşımla öne çıkmayı başardığı belirtildi.

Fas, Libya'da demokratik geçişi kolaylaştırmak amacıyla çatışma halindeki Libyalı gruplar arasında bir yakınlaşma ve uzlaşma ortamı oluşturmaya çalışan önemli bir bölgesel aktör olarak kabul ediliyor. 2011 yılında Libya Devrimi'nin başlangıcından bu yana Krallık, Ulusal Geçiş Konseyi'nin meşruiyetini tanıyarak değişime desteğini teyit etti. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin Kaddafi rejimine karşı aldığı kararları da destekleyerek, geçiş döneminde iç istikrarın korunması ve yeni bir hükümet kurulması gerektiğini vurguladı.

Bu bağlamda Fas, Sihirat'ta siyasi güçleri bir araya getiren Birleşmiş Milletler Destek Misyonu'nun başlattığı Libya diyaloğuna ev sahipliği yapmada belirleyici bir rol oynadı. Bu süreç, 17 Aralık 2015'te Skhirat Siyasi Anlaşması'nın imzalanmasıyla doruğa ulaştı; bu, Başkanlık Konseyi ve Ulusal Birlik Hükümeti'nin kurulmasına olanak tanıyan önemli bir an oldu ve böylece Libya için önemli bir adım oldu.

Bu anlaşma, geçiş sırasında Libya siyasi sisteminin temellerini güçlendirerek Ulusal Petrol Şirketi ve Libya Merkez Bankası gibi kilit kurumların korunmasına yardımcı oldu.

Buna ek olarak Fas, Libya'daki farklı gruplar arasındaki gerilimi hafifletmek amacıyla çatışan tüm tarafları diyalog etrafında bir araya getirmeye çalıştı. 7 Eylül 2020'den itibaren Bouznika, Tobruk Temsilciler Meclisi ve Trablus Devleti Yüksek Konseyi üyelerini bir araya getiren tartışmalar için bir ortam olarak hizmet etti. Bu müzakereler, Ocak 2020'de Berlin Konferansı'nın sonuçlarına dayanarak, özellikle düşmanlıkların durdurulması, yabancı birliklerin geri çekilmesi ve devlet kurumlarının yeniden düzenlenmesi, özellikle askeri kurumun sağlamlaştırılması gibi önemli noktalarda fikir birliğine varılmasını mümkün kıldı. .

Fas'ın diplomatik çabaları, Libya'nın iki ana yasama kurumu arasında uzlaşmayı teşvik etmeye devam etti. Böylece Krallık, 21 Ekim 2022'de Libya Temsilciler Meclisi Başkanı Aguila Salah ile Yüksek Devlet Konseyi Başkanı Halid el-Mishri arasında, sonuçların uygulanmasını tartışmak üzere bir toplantı düzenledi. Bouznika müzakereleri ve ertelenen cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri için anayasal temelin geliştirilmesinin yanı sıra yedi egemen makamın belirlenmesi de dahil olmak üzere yürütme otoritesinin birleştirilmesi. Bu toplantı, Libyalı tarafların konumlarının yakınlaşmasına yönelik önemli bir adım olarak değerlendirilen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi üyeleri tarafından memnuniyetle karşılandı.

Araştırmacıya göre Fas diplomasisi, Libyalı aktörler ile uluslararası toplum arasında güven inşa etmek ve böylece Birleşmiş Milletler himayesindeki siyasi süreci desteklemek için pozitif tarafsızlık yaklaşımını benimsemiş olsa da birçok engelle karşı karşıya kaldı. Bir yandan uluslararası ve bölgesel müdahaleler durumu daha da karmaşık hale getirdi. Öte yandan Fas, Skhirat Anlaşması sonrasında arabuluculuk rolünün sınırlamalarıyla yüzleşmek zorunda kaldı; zira bu anlaşmanın Libya'nın içişlerine müdahale etmeme pozisyonunu tehlikeye atacağından korkuyordu.